ཀུ་ལིན་སྤུན་གཉིས།
ཡ་ཀོ་པུའུ•ཀུ་ལིན་དང་ཁོང་གི་ནུ་བོ་ཝེ་ལེན•ཀུ་ལིན་ནི་འཇར་མན་གྱི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་དང་བྱིས་སྒྲུང་རྩོམ་པ་པོ་ཡིན་ལ། འཇར་མན་གྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རྨང་འདིང་མཁན་ཡང་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 格林兄弟 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Brüder Grimm、Die Gebrüder Grimm མཚན་ཧྲིལ་བོ། ཡ་ཀོ་པུའུ•ཀུ་ལིན་དང་ཝེ་ལེན•ཀུ་ལིན། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། ①སྤྱི་ལོ（1785-1863）②སྤྱི་ལོ（1786-1859) རྒྱལ་ཁབ། འཇར་མན། ལས་རིགས། སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་དང་བྱིས་སྒྲུང་རྩོམ་པ་པོ།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨའེ་དབྱིན་སི་ཐན།
ཨའེ་དབྱིན་སི་ཐན། ཡིའུ་ཐའེ་པ་ཡིན། དེང་རབས་ཀྱི་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་གསར་གཏོད་མཁན་དང་། གྲུབ་འབྲས་ཅན། རྨང་གཞི་འཛུགས་མཁན་བཅས་ཡིན། ལྟོས་བཅས་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་དང་བྱེད་ཐབས་དེས་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཟབ་མོ་ཐེབས་ཤིང་། གཞན་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་ཕྱོགས་དང་ལྷག་པར་དུ་འོད་གློག་ནུས་པའི་གཏན་སྲོལ་གསར་རྙེད་བྱུང་བས། སྤྱི་ལོ1921ལོར་ཨའེ་དབྱིན་སི་ཐན་ལ་ནོ་པེར་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་བྱ་དགའ་ཐོབ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 阿尔伯特•爱因斯坦
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཆའོ་པུའུ་སི།
ཆའོ་པུའུ་སི་ནི་གསར་གཏོད་པ་དང་ཁེ་ལས་པ། ཨ་རིའི་ཀུ་ཤུ་ཀུང་སིའི་མཉམ་འབྲེལ་གསར་འཛུགས་པ་དང་སྲིད་འཛིན་སྤྱི་འདོམས་པ་སྔོན་མ་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 史蒂夫•乔布斯 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Steve Jobs མཚན་ཧྲིལ་བོ། ཧྲི་ཏི་ཧྥུའུ•ཆའོ་པུའུ་སི། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ(1955.2.24-2011.10.5) རྒྱལ་ཁབ། ཨ་མེ་རི་ཁ། ལས་རིགས། གསར་གཏོད་པ། ཁེ་ལས་པ། འཐུས་ཚབ་བརྩམས་ཆོས། Macintosh Macཁག་དང་། iPod iTunes
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཉིའུ་ཏུན།
ཉིའུ་ཏུན་ནི་དབྱིན་ཇིའི་གོང་མ་ཚང་གི་རིག་གཞུང་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་གཙོ་དང་། དབྱིན་ཇིའི་རླབས་ཆེ་བའི་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ་དང་རྩིས་རིག་པ་བཅས་ཡིན། ཁོང་ལ་ཉེ་རབས་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་ཡབ་ཆེན་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་གནང་ཡོད། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 艾萨克•牛顿 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Isaac Newton མཚན་ཧྲིལ་བོ། ཨའེ་སཱ་ཁུ•ཉིའུ་ཏུན། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ（1643.1.4-1727.3.31） རྒྱལ་ཁབ། དབྱིན་ཇི། ལས་རིགས། དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ། རྩིས་རིག་པ།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཧྥ་ལཱ་ཏི།
ཧྥ་ལཱ་ཏི་ནི་དབྱིན་ཇིའི་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ་དང་རྫས་འགྱུར་རིག་པ་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། མིང་དུ་གྲགས་པའི་རང་སྦྱོང་གིས་མཁས་པར་གྱུར་པའི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ཁོང་ནི་གློག་སྡུད་ལྟོས་འབྱུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོག་མར་ཚོར་མཁན་དང་གློག་འབྱེད་གཏན་སྲོལ་གསར་གཏོད་པ། ཅཱ་ལི་ལུའེ་དང་ཉིའུ་ཏུན་གྱི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་ཉེ་རབས་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་ཀྱི་ཚབ་བྱེད་མི་སྣ་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 迈克尔•法拉第 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Michael Faraday མཚན་ཧྲིལ་བོ། མའེ་ཁུ་ཨེར•ཧྥ་ལཱ་ཏི།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཧྥུ་ལའེ་མིང་།
ཧྥུ་ལའེ་མིང་ནི་དབྱིན་ཇིའི་འབུ་ཕྲའི་རིག་པ་བ་དང་སྐྱེ་དངོས་རྫས་འགྱུར་རིག་པ་བ། འབུ་ཕྲ་རབ་རིག་པ་བ་བཅས་ཡིན། ཁོང་གིས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བའི་སྨན་རྫས་ཕན་ཉི་ཞི་ལིན（འཆང་མེ་སུའུ）གྱིས་འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་གཉིས་པའི་སྐབས་མི་ཁྲི་མ་འབུམ་གྱི་ཚེ་སྲོག་བསྐྱབས། སྤྱི་ལོ1945ལོར་ཁོང་ལ་ནོ་པེར་ལུས་ཁམས་རིག་པ་དང་གསོ་བ་རིག་པའི་བྱ་དགའ་ཐོབ་པ་རེད། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 亚历山大•弗莱明 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Alexander Fleming མཚན་ཧྲིལ་བོ། ཡཱ་ལི་ཧྲན་ཏཱ•ཧྥུ་ལའེ་མིང་། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ལའེ་ཐུ་སྤུན་མཆེད་གཉིས།
གནམ་གྲུ་གསར་གཏོད་པ་ཝེ་ཨེར་པོ•ལའེ་ཐུ་དང་ཨའོ་ཝེ་ཨེར•ལའེ་ཐུ་རྣམ་གཉིས་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ནང་ཆེས་མིང་དུ་གྲགས་པའི་གསར་གཏོད་པའི་གྲས་ཡིན། དུས་རྒྱུན་ཚང་མས་ཁོ་གཉིས་ལ་ལའེ་ཐུ་སྤུན་མཆེད་ཅེས་འབོད། ལའེ་ཐུ་སྤུན་མཆེད་གཉིས་ཀྱིས་མི་བསྡད་པའི་སྒུལ་ཤུགས་ཀྱི་གནམ་གྲུ་ཆེས་ཐོག་མ་ཨ་སྔོན་དབྱིངས་སུ་བསྐྱལ་བ་རེད། ཁོང་གཉིས་ཀྱི་འཕུར་སྐྱོད་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་རྗེས་ཧྥ་རན་སེར་གདེང་འཇོག་ཚད་མཐོན་པོ་བྱས། འཛམ་གླིང་ཡོངས་སུ་མཁའ་སྐྱོད་ཀྱི་ཚ་རླབས་ཤིག་འཕྱུར་བ་དང་། ལའེ་ཐུ་སྤུན་མཆེད་གཉིས་ལ་ཡང་སྤྱི་ལོ1909ལོར་ཨ་མེ་རི་ཁའི་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱིས་གཟི་བརྗིད་གཟེངས་རྟགས་གནང་བ་རེད།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
བྲང་ཏི་དཔལ་ལྡན་འཚོ་བྱེད།
ཁོང་ནི་རབ་བྱུང་བཞི་པའི་ནང་བྲང་ཏི་འཇམ་དཔལ་བཟང་པོའི་སྲས་སུ་འཁྲུངས། དགུང་ལོ་ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་གསོ་རིག་གི་བྱ་བ་མཛད་དེ་རང་གི་གཅེན་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ་དང༌། ཕག་སྟོན་ཤཱཀྱ་མགོན་པོ་ཡུན་རིང་དུ་བསྟེན་ནས་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིའི་འགྲེལ་པ་ཕྱག་ལེན་དང་བཅས་པའི་གཞུང་དོན་རྫོགས་པར་ཞུས་ནས་ཐོས་ལོ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ཐུགས་སུ་ཆུད་པར་གསན་ཞིང༌། སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་པོར་གསོ་བ་རིག་པའི་བསྟན་དོན་ཁོ་ན་གཉེར། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བླ་སྨན་པ་མཛད། གསུང་རྩོམ་ཡང་གསོ་བ་རིག་པའི་ཁོག་འབུབས་ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་སོགས་བསྟན་བཅོས་ཆེ་ཆུང་བཅོ་བརྒྱད་ཙམ་མཛད། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ（1207—1266） འཐུས་ཚབ་བརྩམས་ཆོས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨོའུ་ཅི་ལི་ཏེ།
ཨོའུ་ཧྲི་དབྱིབས་རྩིས་རིག་པ་སྲོལ་འབྱེད་མཁན་དང་། དབྱིབས་རྩིས་རིག་པའི་རྨང་འདིང་མཁན་ཨོའུ་ཅི་ལི་ཏེ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 欧几里得 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Euclid འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 330 BC～275 BC རྒྱལ་ཁབ། ཨ་ཐེན་སི མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.དབྱིབས་རྩིས་རིག་པ་དང་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་རྣམ་འབྱེད་ཐབས་གསར་དུ་བཏོན། 2.ཨོའུ་ཧྲི་དབྱིབས་རྩིས་རིག་པའི་སྲོལ་འབྱེད་པ། 3དབྱིབས་རྩིས་རིག་པའི་རྨང་བཏིང་བ། མཚམས་སྦྱོར་མདོར་བསྡུས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཐུའོ་ལེ་སྨི།
ས་ལྟེ་མ་ལག་སྟེ། སའི་གོ་ལ་ལྟེ་བར་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་འདོན་མཁན་ཐོག་མ་ཐུའོ་ལེ་སྨི། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 克罗狄斯·托勒密 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། ClaudiusPtolemaeus འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 90 AD～168 AD རྒྱལ་ཁབ། ཨེ་ཅིབ། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.ས་ལྟེ་མ་ལག་སྟེ། སའི་གོ་ལ་ལྟེ་བར་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་བཏོན་པ། 2.ཐུའོ་ལེ་སྨི་ས་ཁྲ། འཐུས་ཚབ་བརྩམས་ཆོས། 《གནམ་དཔྱད་རིག་པའི་སྤྱི་བཤད》（པོད13）དང་། 《ས་རྒྱུས་རིག་པའི་ཕྱོགས་སྟོན》（པོད8） ཐུའོ་ལེ་སྨི། གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེའི་གནམ་དཔྱད་རིག་པ་དང་།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨའེ་ལ་ཐུའོ་སེ་ཉི།
ས་རྒྱུས་རིག་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཨའེ་ལ་ཐུའོ་སེ་ཉི། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 埃拉托色尼 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Eratosthenes འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 275 BC～193 BC རྒྱལ་ཁབ། ལི་པེ་ཡ། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.ས་རྒྱུས་རིག་པའི་སྲོལ་ཕྱེས་པ། 2.ས་འཇའ་རིག་པ། 3.ས་རྒྱུས་རིག་པ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་གསར་དུ་བཏོན་པ། འཐུས་ཚབ་བརྩམས་ཆོས། ས་རྒྱུས་རིག་པའི་རྣམ་གཞག ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། ཨའེ་ལ་ཐུའོ་སེ་ཉི（Eratosthenes，埃拉托色尼275
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨ་ཝེ་སན་ན།
ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་ལྟ་བུའི་གསུང་རབ《མཚན་ཉིན་རིག་པ། ཚན་རིག་ཀུན་འདུས》དང་། གསོ་རིག་གི་གཞུང་ཀུན་གྱི་སྙིང་བཅུད《སྨན་གཞུང》 གཞན་ཡང་གཏན་ཚིགས་དང་རང་བྱུང་ཚན་རིག གྲངས་རིག གནམ་དཔྱད། རོལ་མོ་སོགས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་འདུས་པའི《སྨན་བཅོས་ཐབས》བཅས་ཀྱི་མཛད་པ་པོ་ཨ་ཝེ་སན་ན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 阿维森纳 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Avicenna འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 980 AD～1037 AD རྒྱལ་ཁབ། ཝུའུ་སི་པིའེ་ཁོ་སི་ཐན། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་ལྟ་བུའི་གསུང་རབ《མཚན་ཉིན་རིག་པ། ཚན་རིག་ཀུན་འདུས》དང་། གསོ་རིག་གི་གཞུང་ཀུན་གྱི་སྙིང་བཅུད《སྨན་གཞུང》 གཞན་ཡང་གཏན་ཚིགས་དང་རང་བྱུང་ཚན་རིག
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཀ་ལི་ཅི་སྨི།
ཚབ་རྩིས་རིག་པའི་སྲོལ་གཏོད་མཁན་ཨ་ཨེར-ཀ་ལི་ཅི་སྨི། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 阿尔-花拉子密 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Al-Khwarizmi, འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 783 AD～ 850 AD རྒྱལ་ཁབ། ཀ་ལི་ཅི་མུའུ། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.རྩི་ཐབས་ཀྱི་དོན་སྤྱི་དྲངས་པ།2.ཚབ་རྩིས་རིག་པའི་སྲོལ་བཏོད་པ། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། ཨ་ཨེར-ཀ་ལི་ཅི་སྨི（Al-Khwarizmi,阿尔-花拉子密 783 AD～ 850 AD）ནི་ཏ་ཟིག་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཏེ། དེང་གི་ཝུའུ་སི་པིའེ་ཁོ་སི་ཐན་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་ཀ་ལི་ཅི་མུའུ（Khwarizm，花拉子模）ཞེས་པར་སྐུ་འཁྲུངས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
པོ་དབྱི་ཨེར།
དེང་རབས་རྫས་འགྱུར་རིག་པའི་རྨང་འདིང་མཁན་ལུའོ་པོ་ཐེ·པོ་དབྱི་ཨེར། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 罗伯特·波义耳 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Robert Boyle འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 1627ལོའི་ཟླ1པའི་ཚེས25-1691ལོའི་ཟླ12པའི་ཚེས31 རྒྱལ་ཁབ། དབྱིན་ཇི། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.པོ་དབྱི་ཨེར་གཏན་སྲོལ། 2.སྟོང་སངས་ཆུ་འདྲེན་ཆས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བཏོན་པ། 3.ལྗིད་སྡུར་རྩིས་ཆས། 4.འབར་ལུན་གསར་བཟོ་བྱས། འཐུས་ཚབ་བརྩམས་ཆོས། 1.《རྡུལ་ཕྲན་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་གླེང་བ》 2.《རྫས་འགྱུར་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ》 3.《དངོས་ལུགས་རིག་པ་གསར་
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཧ་ཝེ།
ཉེ་རབས་ལུས་ཁམས་རིག་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་རྨང་འདིང་མཁན་ཝེ་ཅན·ཧ་ཝེ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 威廉·哈维 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། William Harvey འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 1657.6-1578.4 རྒྱལ་ཁབ། དབྱིན་ཇི། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། ཁྲག་རྒྱུན་འཁོར་རྒྱུག་གི་ཆོས་ཉིད་དང་སྙིང་གི་བྱེད་ནུས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་སྟེ། ཚེ་སྲོག་གསར་བའི་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་མགོ་རྩོམ་དུ་བཅུག་པ། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། དུས་རབས17པའི་ནང་གི་ལུས་ཁམས་རིག་པ་དང་སྨན་པ་གྲགས་ཅན་ཝེ་ཅན·ཧ་ཝེ（William Harvey，威廉·哈维）ནི་སྤྱི་ལོ1578ལོའི་ཟླ4བའི་ཚེས1ཉིན་དབྱིན་ཇིའི་ཁིན་ཐེ་ཅུན（Kent
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཅ་ལི་ལའེ།
ཉི་ལྟེ་སྨྲ་བར་དངོས་ལུགས་རིག་པས་འགྲེལ་རྒྱག་མཁན་ཐོག་མ་དང་། དངོས་བཤེར་དངོས་ལུགས་རིག་པ་དང་དེང་རབས་ཚན་རིག་གི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཅ་ལི་ལའེ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 伽利略·伽利雷 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Galileo Galilei འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 1564 AD～1642 AD རྒྱལ་ཁབ། དབྱི་ཐ་ལི། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། 1.རང་དབང་ལྷུང་གཟུགས་གཏན་སྲོལ། 2.གོམས་གཤིས་གཏན་སྲོལ། 3.དྲོད་འཇལ་ཆས་བཟོ་སྐྲུན། 4.ཕྲ་མཐོང་ཆེ་ཤེལ་གསར་གཏོད།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨ་ཚོགས།
ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ1969ལོར་ཁམས་མི་ཉག་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ད་ལྟའི་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་དཀར་མཛེས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ཉག་ཆུ་རྫོང་མིག་ནོར་ཡུལ་ཚོ་ཁྲིམས་འཛམ་གྲོང་དུ་སྐྱེས་ཤིང་། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་འབུམ་རམས་པ་དང་ནན་ཁའེ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ། འབུམ་རམས་པའི་མཛུབ་སྟོན་དགེ་རྒན། ནན་ཁའེ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རྒྱ་བོད་སྐད་བརྡ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཀྱི་ཀྲུའུ་རིན་བཅས་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཀྲུང་གོའི་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚོགས་ཀྱི་ལས་འཛིན་པ་དང་རྒྱལ་ཁབ་མི་རིགས་ལས་དོན་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་སྐད་ཡིག་ཆེད་མཁས་པའི་མཛུབ་སྟོན་ཨུ་ཡོན།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
རྡོ་རྗེ།
ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ1968ལོའི་ཟླ3པར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་མང་རྫོང་དུ་སྐྱེས། ཀྲུང་གུང་ཏང་ཡོན། འབུམ་རམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ། སྨན་པ་འབུམ་རམས་པ། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བཅས་ཡིན། ད་ལྟ་མཚོ་སྔོན་ཨ་རུ་བོད་སྨན་སྡེ་ཚོགས་ཚད་ཡོད་ཀུང་ཟིའི་གཙོ་གཉེར་པ་དང་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཞིབ་འཇུག་གླིང་གི་གླིང་གཙོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་དུས་དེབ་ཀྱི་གཙོ་སྒྲིག་པ། བོད་སྨན་སྨན་གསར་འདོན་སྤེལ་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་གནད་ཞིབ་དཔྱོད་ཁང་གི་ཀྲུའུ་རིན། རྒྱལ་ཁབ་བོད་སྨན་ཐོན་ལས་ལག་རྩལ་གསར་གཏོད་ཞབས་ཞུའི་སྟེགས་བུའི་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་སོགས་ཀྱི་འགན་ཁུར་ཡོད།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཞི་པོ་ཁོ་ལ་ཏི།
ནུབ་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཞི་པོ་ཁོ་ལ་ཏི། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 希波克拉底 དབྱིན་ཇིའི་མིང་། Hippocrates འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། 460 BC～377 BC རྒྱལ་ཁབ། གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེ། མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ། ༡.དངོས་གཙོ་ལྟ་བས་ནད་བརྟག་དང་སྨན་བཅོས་བྱ་དགོས་པར་བཞེད་པ། ༢.ལུས་བཤེར་གྱི་གཞུང་ལུགས་བཏོན་པ། ༣.གསོ་རིག་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་སྒྲིག་སྲོལ་ཅུང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་བཙུགས་པ། མཚམས་སྦྱོར་མདོར་བསྡུས། ནུབ་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཞི་པོ་ཁོ་ལ་ཏི（Hippocrates，希波克拉底460
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
བསྟན་འཛིན།
བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན། ཕོ། སྤྱི་ལོ1942ལོའི་ཟླ3པའི་ཚེས5ཉིན་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་རྔ་བ་ཁུལ་ཧུང་ཡོན་རྫོང་ཚ་རུ་མ་ཡུལ་ཚོར་འཁྲུངས་ཤིང་། སྤྱི་ལོ1947ལོར་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་གནས་བཅུ་ལ་ཐོས་བསམ་དང་། སྒོས་སུ་གསོ་རིག་ལ་ཉམས་ཞིབ་དང་ལག་ལེན་གནད་སྨིན་པ་མཛད་པས། སྔོ་སྨན་གྱི་ངོས་འཛིན། སྨན་ཁའི་སྡེབ་སྦྱོར། བརྟག་བཅོས་ཀྱི་ལག་ཐབས་བཅས་ལ་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པར་གྱུར་བས། དང་ཐོག་ཚ་རུ་མའི་ཡུལ་དུ་ཕྱུགས་སྨན་ཁང་གསར་དུ་བཙུགས་ནས་མི་ཕྱུགས་ཀུན་ལ་སྨན་བཅོས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་ཡུན་རིང་བསྐྱངས་པ་རེད།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
དབྱང་ཧྥུའུ་ཧྲོའུ།
དབྱང་ཧྥུའུ་ཧྲོའུ་ནི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཆེན་མོ་དང་། ཀྲུའུ་རེན་སྨན་པ། ཆའང་རིགས་ཀྱི་སྨན་བཅོས་དང་ཆའང་རིགས་སྨན་རིགས་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་མཁན་གྱི་གྲས་ཤིག་ཡིན། ཀྲུང་གོའི་མི་རིགས་གསོ་རིག་སློབ་ཚོགས་ཆའང་རིགས་སྨན་བཅོས་ཡན་ལག་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་གཙོ་གཞོན་པ་དང་ཆེད་ལས་མཁས་ཅན་ཨུ་ལྷན་གྱི་ཨུ་ཡོན་དང་། ཁྲེང་ཏུའུ་ཀྲུང་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་ཚོགས་མི་རིགས་གསོ་རིག་གི་ཆེད་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཀྲུའུ་རེན་ཨུ་ཡོན། ཁྲེང་ཏུའུ་གྲོང་ཁྱེར་གསེར་ནོར་ཁུལ་ཆའང་རིགས་ཀྱི་སྨན་དང་སྨན་བཅོས་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡི་སུའོ་ཀྲང་དང་། སི་ཁྲོན་ཀྲུང་གོའི་ནུབ་རྒྱུད་ཞིབ་འཇུག་དང་འཕེལ་རྒྱས་ཡར་སྐུལ་ཚོགས་པ་ཆའང་རིགས་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་ཆའང་རིགས་སྨན་བཅོས་ཞིབ་འཇུག་པུའུ་ཡི་པུའུ་ཀྲང་གཞོན་པ་དང་།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
པཱ་ཎི་ནཱི།
རྒྱལ་པོ་དགའ་བོའི་གྲོགས་པོ་བྲམ་ཟེ་ཁྱེའུ་པཱ་ཎི་པ་ཡིན་ཏེ（སྒྲ་རིག་པ་དང་དེང་རབས་ཀྱི་ཚན་རིག་ཅེས་པའི་དཔེ་ཆ་ལྟར་ན། པཱ་ཎི་པ་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་དུས་རབས་བཞི་བ་ཡན་མན་གྱི་མི་ཡིན་འདུག་སྙམ）། སྐྱེས་ཡུལ། ནུབ་ཕྱོགས་བྷི་རུ་ཀའི་ཚལ། སྐྱེས་ལོ། སྤྱི་ལོ་སྔོན་དུས་རབས་བཞི་པའི་ཡན་མན། ཁོངས་གཏོགས། སྒྲ་རིག་པ། ངོ་སྤྲོད། ཡུལ་ནུབ་ཕྱོགས་བྷི་རུ་ཀའི་ཚལ་དུ་སྐྱེས་ཏེ། སྒྲ་རིག་པ་ཤེས་སམ་མི་ཤེས་ལག་རིས་མཁན་ལ་བསྟན་པ་ན། མི་ཤེས་པའི་ལུང་བསྟན་པས། རང་ཉིད་ཀྱིས་གྲིའུ་ཆུང་གིས་ལག་རིས་བཅོས་ཏེ་སློབ་དཔོན་བཙལ་བས་མ་རྙེད་པའི་ཚེ་ན།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
གཡུ་ཐོག་རྙིང་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ།
བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་སྐད་གྲགས་ཡོད་པའི་སྨན་པ། དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིའི་མཛད་པ་པོ། བོད་ཡིག་གི་མིང་། གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 宇妥·宁玛云丹贡布 འཁྲུངས་ཡུལ། སྟོད་ལུང་སྐྱིད་སྣ། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ708ལོ-སྤྱི་ལོ833ལོ། མཛད་པ། དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་གསོ་རིག་གི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཐོག་མར་གསར་གཏོད་མཛད་པ་པོ་ཡིན། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བརྒྱད་པ(708)ས་སྤྲེལ་གྱི་ལོར་སྟོད་ལུང་སྐྱིད་སྣ་རུ་ཡབ་གཡུ་ཐོག་ཁྱད་པོ་རྡོ་རྗེ་དང་ཡུམ་རྒྱ་པ་ཆོས་སྒྲོན་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
བསྟན་ཁོ།
རྒན་བསྟན་ཁོ་མཆོག་ནི1933ལོར་སི་ཁྲོན་མཛོད་དགེ་རུ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། དགུང་ལོ་བདུན་གྱི་སྟེང་མཛོད་དགེ་ཁང་གསར་དགོན་པ་རུ་ནང་ཆོས་དང་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལ་བསླབས། 1949ལོར་བསང་ཆུ་རྫོང་གི་ཁ་གྱ་རུ་བོད་སྨན་སྐད་གྲགས་ཅན་ཨ་ཁུ་བསྟན་པའི་མདུན་དུ་གསོ་རིག་ལ་སློབ་གཉེར་གནང་། 1956ནས1959བར་བླ་བྲང་བཀྲིས་འཁྱིལ་དུ་ཚད་མ་སོགས་གཞུང་ཆེན་པོ་ཏི་ལྔ་ལ་སློབ་གཉེར་གནང་ཞིང་རྩོད་རིགས་སོགས་དགེ་བཤེས་གོ་ཐོབ་བླངས།1960ལོ་ནས་མཛོད་དགེ་རྩྭ་ཐང་དུ་ལོག་སྟེ་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ལས་དོན་གཉེར་བ་རེད།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཧྥུ་ལན་ཁོ་ལིན།
དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ཨ་མེ་རི་ཁའི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་ཚན་རིག་པ་དང་ཆབ་སྲིད་པ། རྩོམ་རིག་པ་ཡིན་པ་དང་། མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཆ་ཚང་བར་མཚོན་པའི་འཐུས་ཚབ་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 本杰明·富兰克林 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Benjamin Franklin རྒྱལ་ཁབ། ཨ་མེ་རི་ཁ། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ(1706-1790) དད་མོས། ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ལུགས། ལས་རིགས། ཚན་རིག་པ། ཆབ་སྲིད་པ། རྩོམ་རིག་པ། གློག་རིག་པ། སྐྱེས་ཡུལ། ཨ་མེ་རི་ཁའི་པོ་ཧྲི་ཏུན།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཨོ་ཉི་སི་ཐེ་ལུའུ་སི་ཧྥུ།
མ་རྡུལ་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་དབང་པོ་ལུའུ་སི་ཧྥུ་ནི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ཆེས་རླབས་ཆེ་བའི་དབྱིན་ཇིའི་དངོས་བཤེར་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 欧内斯特·卢瑟福 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Ernest Rutherford ལས་རིགས། དངོས་བཤེར་དངོས་ལུགས་རིག་པ། མ་རྡུལ་དངོས་ལུགས་རིག་པ། རྒྱལ་ཁབ། དབྱིན་ཇི། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ(1871-1937) དད་མོས། ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ལུགས། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
བོད་སྨན་མཁས་པ་མི་དགུ།
ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་སྨན་པ་གྲགས་ཆེན་དགུ་སྟེ། སྟོད་ན་གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ། བི་བྱི་ལེགས་མགོན། འུག་པ་ཆོས་བཟང་གསུམ། བར་ན་ཆེར་རྗེ་ཞིག་པོ། མི་ཉག་རོང་རྗེ། བྲང་ཏི་རྒྱལ་བཟང་གསུམ། སྨད་ན་གཉའ་བ་ཆོས་བཟང་། སྟོང་སྨན་གྲགས་རྒྱལ། མཐའ་བཞི་དར་པོ་བཅས་སོ། ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 西藏九大名医 ཁོངས་གཏོགས། གསོ་བ་རིག་པ་བ། ངོ་སྤྲོད། རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གསུབ་ཏུ་མེད་པའི་བོད་སྨན་མཁས་པ་མི་དགུར་གྲགས་པ་ནི། སྟོད་ན་གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
གཡུ་ཐོག་གསར་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ།
གཡུ་ཐོག་གསར་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ་ཞེས་པ་ནི། སྔར་གྱི་གཡུ་ཐོག་རྙིང་མའི་རིགས་ལས་མཆེད་པའི་གདུང་རབས་བཅུ་གསུམ་པ་ན། གཙང་ཉང་སྟོད་ཀྱི་སའི་ཆ་སྒོ་བཞི་རེ་ཐང་དུ་ཡབ་གཡུ་ཐོག་ཁྱུང་པོ་རྡོ་རྗེ་དང༌། ཡུམ་པདྨ་འོད་ལྡན་གྱི་སྲས་སུ་དགེ་ལེགས་ཀྱི་མཚན་མ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་དང་བཅས་རབ་བྱུང་གཉིས་པའི་མེ་རྟ་སྤྱི་ལོ1126ལོ་ལ་སྐུ་འཁྲུངས། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 宇陀萨玛·元丹贡布 འཁྲུངས་ལོ། སྤྱི་ལོ1126ལོ། འཁྲུངས་ཡུལ། གཙང་ཉང་སྟོད་སའི་ཆ་སྒོ་བཞི་རེ་ཐང་། ཡབ། གཡུ་ཐོག་ཁྱུང་པོ་རྡོ་རྗེ། ཡུམ། པདྨ་འོད་ལྡན། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། གཡུ་ཐོག་གསར་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ་ཞེས་པ་ནི། སྔར་གྱི་གཡུ་ཐོག་རྙིང་མའི་རིགས་ལས་མཆེད་པའི་གདུང་རབས་བཅུ་གསུམ་པ་ན།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཅ་ལི་ལུའེ།
དབྱི་ཐ་ལི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནམ་དཔྱད་རིག་པ་བ་དང་མིང་དུ་གྲགས་པའི་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 伽利略·伽利雷 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Galileo Galilei རྒྱལ་ཁབ། དབྱི་ཐ་ལི། སྐྱེས་ཡུལ། དབྱི་ཐ་ལིའི་ནུབ་མཚོའི་ངོགས་ཀྱི་པི་སྲ་གྲོང་ཁྱེར། འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས། སྤྱི་ལོ(1564-1642) ལས་རིགས། བསམ་བློ་བ། གནམ་དཔྱད་རིག་པ། དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ། ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། ཡོ་རོབ་གླིང་གི་ཉེ་རབས་རང་བྱུང་ཚན་རིག་གི་གསར་གཏོད་པ་ཅ་ལི་ལུའེ་ནི་དབྱི་ཐ་ལི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནམ་དཔྱད་རིག་པ་བ་དང་མིང་དུ་གྲགས་པའི་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བ་ཡིན།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
ཐང་པོ་ཆེ་ཀུན་དགའ་འབུམ།
རབ་བྱུང་ལྔ་བའི་ལྕགས་ལུག་སྤྱི་ལོ1331ལོར་ཡུལ་གླིང་སྟོད་དུ་སྐུ་བལྟམས། དགུང་ལོ་བདུན་དུ་གསང་ཕུར་བྱོན་ཏེ་བླ་མ་བཀྲ་ཤིས་བཟང་པོ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་། མཚན་དུ་ཀུན་དགའ་འབུམ་ཞེས་གསོལ། དེ་ནས་དགུང་ལོ་བཅུ་གཉིས་སུ་ཕེབས་སྐབས་གུང་ཐང་ཆོས་འཁོར་གླིང་དུ་བླ་མ་དོན་གྲུབ་དཔལ་གྱི་དྲུང་ནས་ཕར་ཕྱིན་དང་ཚད་མ་ལོ་བཞི་གསན་ཏེ་ཚིག་དོན་མ་ལུས་པར་ཐུགས་སུ་ཆུད། དེ་ནས་ས་སྐྱ་སོགས་དགོན་གནས་གྲགས་ཅན་མང་པོར་བྱོན་ཏེ་ལོ་པཎ་མང་པོའི་དྲུང་ནས་ཚད་མ་དང་། ཕར་ཕྱིན། འདུལ་བ། ནཱ་རོ་ཆོས་དྲུག་སོགས་བཀའ་གདམས་གཞུང་ལུགས་མང་དུ་གསན་ཏེ་མཚན་སྙན་བཟང་པོ་གང་སར་ཁྱབ། འཁྲུངས་ལོ། རབ་བྱུང་ལྔ་བའི་ལྕགས་ལུག་སྤྱི་ལོ1331ལོར།
རིགས་དབྱེ། མི་སྣ། • རང་བྱུང་ཚན་རིག
| རང་བྱུང་ཚན་རིག བརྡ་འགྲེལ 695 ཡོད། |