དུང་ཚེར་མ་ཅན།
འདི་ནི་ཐ་མ་སྟེ། ཤེལ་ཕྲེང་དུ། ཀཎྜ་ཤཾ་ཁ། ཞེས་པ་དུང་ཚེར་མ་ཅན་ནམ་དུང་རྭ་ཅན་ཟེར་ཏེ། དུང་གི་ཕྱི་ལ་གཅན་གཟན་གྱི་མཆེ་བ་འདྲ་བའི་དུང་གི་ཚེར་མས་ཁྱབ་པ་ཞིག་འབྱུང་བ་དང་། ཞེས་གསུངས་སོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 栉棘骨螺 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Murex triremis(Perry) མིང་གཞན། དུང་རྭ་ཅན། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་ནི་ཐ་མ་སྟེ། ཤེལ་ཕྲེང་དུ། ཀཎྜ་ཤཾ་ཁ། ཞེས་པ་དུང་ཚེར་མ་ཅན་ནམ་དུང་རྭ་ཅན་ཟེར་ཏེ། དུང་གི་ཕྱི་ལ་གཅན་གཟན་གྱི་མཆེ་བ་འདྲ་བའི་དུང་གི་ཚེར་མས་ཁྱབ་པ་ཞིག་འབྱུང་བ་དང་།
སྨུག་ནག་པདྨ་རཱ་ག
ཁ་དོག་དམར་སྨུག་ནང་དུ་ཁྲག་རྩ་ཕྲ་མོ་འདྲ་བའི་སྤྲིན་རིས་ཡོད་པ། མཚན་ཉིད་པདྨ་རཱ་ག་དང་མཐུན་པ། འདི་ལ་རིན་ཆེན་ཡང་ཞུན་བདུད་རྩི་སྨན་མཛོད་ལས། རང་བྱུང་རྡོ་རིགས་ཁ་དོག་དམར་སྨུག་ནལ་ལྟ་བུ། དེ་ལས་དྭངས་ཤིང་དཀྱིལ་དུ་བལ་འདབ་ཆུར་བཅུག་པ་ལྟ་བུའི་རང་བྱུང་རྡོ་རིས་ཅན་སྣུམ་འོད་འབར་བ་མཆོག་དང་། ཞེས་གསུངས་སོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 紫色红宝石 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Purple Ruby མིང་གཞན། པུཥྤེ་རཀྟ། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། ཁ་དོག་དམར་སྨུག་ནང་དུ་ཁྲག་རྩ་ཕྲ་མོ་འདྲ་བའི་སྤྲིན་རིས་ཡོད་པ། མཚན་ཉིད་པདྨ་རཱ་ག་དང་མཐུན་པ།
ཞི་མིག
ཤེལ་ཕྲེང་ལས། མཉྫི་ནི་བཻཌཱུརྱ་ནི། བྱི་ལའི་མིག་ལྟར་སེར་བ། མཚན་མོ་འོད་ཟེར་འབྱུང་བ། ནང་དུ་སྐུད་པ་དགུ་བཅུག་པ་འདྲ་བ་མེ་ལ་བཅུག་ན་འོད་ཟེར་ལྷག་པར་ཆེ་བའོ།། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཁ་དོག་སེར་པོ་ལ་སེར་སྨུག་དང་། ནག་པོ་སྣ་ཚོགས་འདྲེས་པ་ཞིག་གོ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 虎眼石(木变石) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Tiger eye རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། ཤེལ་ཕྲེང་ལས། མཉྫི་ནི་བཻཌཱུརྱ་ནི། བྱི་ལའི་མིག་ལྟར་སེར་བ། མཚན་མོ་འོད་ཟེར་འབྱུང་བ། ནང་དུ་སྐུད་པ་དགུ་བཅུག་པ་འདྲ་བ་མེ་ལ་བཅུག་ན་འོད་ཟེར་ལྷག་པར་ཆེ་བའོ།།
ནཱི་མ་ལ།
འདི་ཡང་ཨིནྡྲ་ནཱི་ལ་ཕལ་པ་སྟེ། ནཱི་མ་ལའམ། ནཱི་ལམ་ཞེས་པ། ཨ་མེ་རི་ཁ་དང་། ཀོ་ལུན་པིས་ཡ། ཁ་ན་ཊ། དབྱིན་ཇི། ཀྲེ་ཅང་། ཨན་ཧུའེ། ཤིན་ཅང་། མཚོ་སྔོན་སོགས་ནས་ཐོན་པ་དང་། ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་བརྒྱད་ལིང་དང་། ངོས་མང་། གྲུ་བཞི་སོགས་ཅི་རིགས་དང་། ཁ་དོག་སྔོ་དམར། སྔོ་ལྗང་། ཤེལ་མདོག སྔོ་སྐྱ་སོགས་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བ། རྡོ་སྲུབས་གསལ་ཞིང་ཅུང་ཟད་དྭངས་པ། མཚན་ཉིད་ཅོང་ཞི་བཟང་པོ་འདྲ་བ་ཞིག་གོ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 紫萤石 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Fluorite མིང་གཞན། ནཱི་ལམ། ནཱི་མ་ལ། རིགས་དབྱེ།
ཆུ་ཚན་རིང་བསྲེལ།
འདི་རང་ལྗོངས་ཀྱི་གངས་ཏི་སེ་སོགས་གནས་ཆེན་རྣམས་དང་། དེ་མིན་གྱི་ཆུ་ཚན་འབྱུང་ས་འགའ་ཞིག་ནས་འབྱུང་། དེ་ནི་ས་གཏིང་རིང་པོ་ནས་འོང་བའི་ཆུ་ཚན་དེས་ས་འོག་གི་གཏེར་དངོས་སྣ་ཚོགས་དང་། ཁྱད་པར་ཐན་སོན་ཀའེ་ཡི་གྲུབ་ཆ་ཁྱེར་ནས་དེ་ཉིད་འགུལ་སྐྱོད་དམ་ཤུགས་ཀྱིས་གོང་བུར་འགྲིལ་བ་ཡིན་པས། དབྱིབས་མང་ཆེ་བ་རླུམ་རིལ་དང་། ནས་འབྲུ་དང་ཡུངས་དཀར་གྱི་འབྲུ་ཙམ་པ། ངོ་བོ་སྲ་ལ་མཁྲེགས་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 矿泉舍利(碳酸钙) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Calcite CaCO3 མིང་གཞན། གངས་རིའི་འཕེལ་གདུང་། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ།
རྨ་བྱའི་མགྲིན་འདྲ།
འདི་ཡན་སོན་དང་འཕྲད་ན་ལྦུ་སོབ་འབྱུང་ཞིང་། བསྡུར་ལྗིད་རྡོ་རིགས་མརྒད་ལས་ཡང་བ། རྡོ་ལ་རི་མོ་སྔོན་པོ་དོད་པའམ་བརྡར་ན་ཕྱེ་མ་སྔོན་པོ་འབྱུང་བ། ཁ་དོག་མཐིང་སྨུག་ཅན་རྣམས་མུ་མེན་དང་ཅུང་འདྲ་ཡང་བཅག་ཁ་འཇམ་པ་དང་། མཐིང་སྐྱ་དང་སྔོ་ལྗང་ཅན་ལས་འཆོས་པའི་ཕྲ་རྒྱན་ལ་ལ་ལས་གཡུ་ལེགས་པར་བརྩི་ཡང་དོན་དུ་གཡུ་རང་མིན་ནོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 硅孔雀石 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Chysocolla རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་ཀྲི་ལི་དང་། ཨ་མེ་རི་ཁ། མོ་ཤིས་ཀོ ཀྲ་དབྱིར། དབྱི་སེ་རི་ཡ། ཤིན་ཅང་གི་ཧ་རྨིས་སོགས་ནས་ཐོན། གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ནི(CuAl)2H2Si2O5(OH)4nH2ཡིན་པ་དང་།
དུང་དཀར།
འདི་དུང་དཀར་ཞེས་པ་གོང་རིགས་དཀར་འཇམ་མཐུག་ལ་ཅུང་ཆུང་བ་དགོན་པ་ཕལ་གྱིས་མཆོད་དུང་དང་དུང་དཀྱུས་སོགས་བྱེད་པ་སྟེ། ཤར་རྒྱ་མཚོ་དང་། ལྷོ་རྒྱ་མཚོ། ཧིན་རྡུ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་སོགས་སུ་གནས་ཤིང་། རུས་པ་ལུས་ཀྱི་ཕྱིར་ཆགས་པའི་སྲོག་ཆགས་དུང་གི་རུས་སྐོགས་ཏེ་མཚན་ཉིད་ཕལ་ཆེར་འདྲ་བ་ལ། བཟོ་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་སོགས་ཅུང་མི་འདྲ་བ་ཧ་ཅང་མང་ངོ་།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 海螺 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Rapana bezoar(Linnaeus) རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་དུང་དཀར་ཞེས་པ་གོང་རིགས་དཀར་འཇམ་མཐུག་ལ་ཅུང་ཆུང་བ་དགོན་པ་ཕལ་གྱིས་མཆོད་དུང་དང་དུང་དཀྱུས་སོགས་བྱེད་པ་སྟེ། ཤར་རྒྱ་མཚོ་དང་། ལྷོ་རྒྱ་མཚོ།
སྤོས་ཤེལ།
འདིའི་ངོ་བོ་ནི་སྤོས་དཀར་ཤིང་དང་དེའི་ཐང་ཆུ་ས་འོག་ཏུ་སོང་ནས་ལོ་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོ་འདས་པའི་འགྱུར་རྡོ་ཡིན་པས་སྤྱིར་བཏང་རྡོ་སོལ་ཡོད་ས་ནས་ཐོན། འདི་ནི་ནོར་བུའི་རིགས་ཀྱི་རྒྱན་ཆར་གཏོགས་པས། དྭངས་འཐིབ་འདྲེས་པ་སེར་སྨུག་དྭངས་པའི་ནང་དུ་སེར་སྐྱའི་སྤྲིན་རིས་འདྲེས་པ་སོགས་རང་བྱུང་གི་ཉམས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 密腊(琥珀) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Ambrum(Amber) མིང་གཞན། སྦུར་ལེན། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་ལོ་མ་ཉི་ཡ་དང་། སི་སི་རི་གླིང་ཕྲན། རྒྱ་ནག་དང་། རང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་འགའ་ནས་ཐོན། ངོ་བོ་ནི་སྤོས་དཀར་ཤིང་དང་དེའི་ཐང་ཆུ་ས་འོག་ཏུ་སོང་ནས་ལོ་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོ་འདས་པའི་འགྱུར་རྡོ་ཡིན་པས་སྤྱིར་བཏང་རྡོ་སོལ་ཡོད་ས་ནས་ཐོན།
ནལ།
དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་སྒང་དྲུག ངོས་མང་། ལེབ་མོ་སོགས་ཅི་རིགས་ལ། ཁ་དོག་དམར་སྨུག་ཤེལ་ལྟར་དྭངས་ཤིང་སྲ་ལ་མཁྲེགས་པ། དེ་ལས་འཆོས་པའི་རྒྱན་ཕྲེང་སོགས་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བའོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 玫瑰红色绿宝石 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Beryllus Roseus(Morganite) རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་མ་ཏ་ཅ་སི་ཅ་དང་། པཱ་ཤིས། ཨབ་གྷི་ནི་སི་ཐན། ཨ་མེ་རི་ཁ། ཨུ་རུ་སུ། མོ་སང་པི་ཁེ། ཤིན་ཅང་ཨར་ཐེ་སོགས་ནས་འབྱུང་། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་སྒང་དྲུག ངོས་མང་།
དུང་།
འདི་ནི་མཆོག་སྟེ་གཡས་སུ་འཁྱིལ་བའོ།། ཤེལ་ཕྲེང་དུ། དུང་ལ་རིགས་ལྔ་འབྱུང་སྟེ། མཆོག་འབྲིང་དམན་གསུམ་དུ་ཕྱེ་ན། དཀྵི་ཎ་ཝ་རྟ་ཤཾ་ཁ་ཞེས་པ་དུང་གཡས་སུ་འཁྱིལ་བ་སྟེ། འདི་སྐྱེ་བ་གཞན་གྱིས་བར་མ་ཆོད་པའི་དུང་སྐྱེ་བ་ལྔ་པ་ཡིན་པར་བཤད་དོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 海螺 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Rapana bezoar(Linnaeus) མིང་གཞན། སྐྱེ་བ་ལྔ་པ། བཀྲ་ཤིས་དུང་། རྒྱལ་པོ་འཁྱིལ་པ། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་ནི་མཆོག་སྟེ་གཡས་སུ་འཁྱིལ་བའོ།།
བ་སོ།
གླང་པོ་ཆེའི་མཆེ་བ་སྟེ། འདི་སྲོག་ཆགས་གཞན་གྱི་རུས་པ་དང་མི་ནོར་བའི་ཁྱད་རྟགས་ནི། ཤེལ་ཕྲེང་དུ། གང་ཡིན་པ་དེའི་སྒང་དུ་མཆིལ་མ་ཐིགས་པ་ནས་ཕྱེད་ཙམ་བླུགས་པའི་སྟེང་དུ་རྩྭ་འཇག་སྐྱའི་ཚལ་པ་ཁབ་ཙམ་སྣ་ནས་འབྲུ་ཕྱེད་གཉིས་ཙམ་ཡོད་པ་ཞིག་འཕྲེད་ལ་བཞག་པས་འཕྲེད་དུ་མི་སྡོད་པར་རུས་པའི་སྣ་རྒྱུད་དུ་འཁོར་ན་ངེས་པའོ།། ཞེས་གསུངས་སོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 象牙 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། ivory མིང་གཞན། ག་ཛ་དནྟ། རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་གླང་པོ་ཆེའི་མཆེ་བ་སྟེ། རིང་ཐུང་སྨི1.5~1.8ཡོད་ལ་སྦོམ་ཕྲ་ཕལ་ཆེར་མིའི་དཔུང་པ་ཙམ་ལྕི་ལ་ཁོང་སྦུབས་ཅན་འབྱུང་བས་ནོར་འཕྲང་མེད།
ཀོ་རཉྫ།
འདི་ནི་ཕ་ལམ་དམན་པ་སྟེ། ཨ་མེ་རི་ཁ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་དང་། རྒྱ་ནག་དང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་འགའ་ནས་ཀྱང་ཐོན། ངོ་བོ་སྲ་ལ་མཁྲེགས་པ། ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་རྒྱ་མདུད་དང་། གྲུ་བཞི། ངོས་མང་སོགས་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་ཞིང་། ཅུང་འཐིབས་ཤིང་ཕལ་ཆེར་ཁ་རུ་ཚྭའི་རྡོག་པོ་འདྲ་བ་ཞིག་གོ། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 石榴石(紫牙乌) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Carnet རིགས་དབྱེ། མི་བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་ནི་ཕ་ལམ་དམན་པ་སྟེ། ཨ་མེ་རི་ཁ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་དང་། རྒྱ་ནག་དང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་འགའ་ནས་ཀྱང་ཐོན།
བ་ནུ།
འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་གནས་འགའ་ནས་ཐར་ཐོར་རྙེད་ཐུབ་ཅིང་། གདོད་མའི་མཚོ་གནས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་སྟེ་རྡོ་རྒྱུ་ཕལ་ཆེར་རྡོ་ཐལ་ལམ་བྲག་རྡོ་སྤྱི་དང་འདྲ་བ། སྲ་མཁྲེགས་ལྕི་བའི་ཉམས་ཅན། དབྱིབས་ཟླུམ་ནར་རྩ་བ་སྦོམ་ཞིང་རྩེ་ཕྲ་བ། བའི་ནུ་མདེལ་འདྲ་བ། ཁ་དོག་སྔོ་སྐྱ་གཉེར་རིས་ཅན། འགའ་ཞིག་དཀྱིལ་དུ་ནུ་ཁུང་ཡོད་པ། རྡོ་ལ་རི་མོ་བྲིས་ན་སྔོ་སྐྱ་དོད་པ། བརྡར་ན་རྭ་གཞོབ་བྲོ་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 珠角石 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད།
གངས་ཐིགས།
འདི་མཆོག་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་གངས་རི་མང་བའི་ཡུལ་འགའ་ཞིག་གི་ཏི་སེ་དང་འདྲེས་པའི་བྲག་ལས་བྱུང་བའི་གཏེར་རྡོ་སྟེ་དབྱིབས་དང་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། འགའ་ཞིག་ཕྱི་ལ་བྲག་གི་དྲེག་པ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 高山风化硬石膏 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་མཆོག་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་གངས་རི་མང་བའི་ཡུལ་འགའ་ཞིག་གི་ཏི་སེ་དང་འདྲེས་པའི་བྲག་ལས་བྱུང་བའི་གཏེར་རྡོ་སྟེ་དབྱིབས་དང་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། འགའ་ཞིག་ཕྱི་ལ་བྲག་གི་དྲེག་པ་ཡོད་པ། གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ནིCaSO4(硫酸钙)ཡིན་པ།
དཀར་པོ་སྦལ་རྒྱབ།
འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་འགའ་ནས་ཐོན་ཞིང་། མང་ཆེ་བ་ཅོང་ཞི་ཡོད་པའི་རྫ་དང་བྲག་ལས་འབྱུང་། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་ལེབ་མོ་ཡིན་པ་ལ་རྔམ་མཐུག་པ། ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། ཁ་དོག་དཀར་པོ། འགའ་ཞིག་ལ་སེར་ཉམས་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ། སྟེང་འོག་གམ་མདུན་རྒྱབ་གཉིས་རྡོ་རྒྱུ་དང་མཚན་ཉིད་ཅུང་མི་འདྲ་བ། བཅད་ཁར་ཕྱི་ནང་རིམ་པའི་རི་མོ་ཡོད་པ། ངོ་བོ་ཅོང་ཞིའི་རིགས་འདྲ་བ་ལ་དེ་ལས་ཅུང་ཟད་མཁྲེགས་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 瘤状硅镁石 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་འགའ་ནས་ཐོན་ཞིང་།
མཐིང་སྔོན།
འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་གནས་གང་ནས་ཀྱང་ཐར་ཐོར་ཐོན་པའི་ཟངས་ཀྱི་གཏེར་རྡོ་ཞིག་སྟེ་ཟངས་རྡོ་གཞན་དང་ཁྱད་པར་སྤང་མ་དང་འདྲེས་པའམ་མཉམ་དུ་གནས། ཁ་དོག་སྔོན་པོ་དང་མཐིང་ནག ཐོག་མར་ས་འོག་ནས་རློན་པ་སྙི་ལ་མཁའ་རླུང་དང་འཕྲད་པས་རིམ་བཞིན་སྲ་མཁྲེགས་རྡོ་རུ་འགྱུར་ཞིང་། རྡོ་ལ་རི་མོ་སྔོན་པོ་དོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 石青(蓝铜矿) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Azuritum མིང་གཞན། མཐིང་། ཀུ་ཤུའི་ཁམས། དུས་ཀྱི་མེ་ཏོག བྱ་ཁྱུང་རྡོ། མིག་སྨན་སྔོན་པོ། མེ་ཏོག་མིག་སྨན།
རྡོ་ཆུ།
འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་ཕལ་མོ་ཆེའི་ཆུ་ཚན་དང་། མཚུར་ཁུ་ཡོད་ས་གར་ཡང་འབྱུང་ཞིང་། ཆུ་ཚན་གྱི་མཐའ་འཁོར་གྱི་བྲག་རྡོའི་ངོས་སུ་ཆགས་པ། གསར་པ་སོབ་ཅིང་། རྙིང་པ་རིམ་པས་སྲ་བར་འགྱུར་བ། ཕྱི་ནང་རིམ་པར་ཆགས་རིམ་ཡོད་པ། ཁ་དོག་ཅི་རིགས་ལ་འགའ་ཞིག་ལ་ལྕགས་ཀྱི་བཙའ་དྲེག་དམར་སེར་འདྲེས་པ། རོ་ཅུང་ཟད་སྐྱུར་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 泉华 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Sinter མིང་གཞན། ཆུ་སྐྱུར་རྡོ། རྡོ་སྐྱུར། རྡོ་རུལ་བཅས་སོ།། རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་ཕལ་མོ་ཆེའི་ཆུ་ཚན་དང་། མཚུར་ཁུ་ཡོད་ས་གར་ཡང་འབྱུང་ཞིང་། ཆུ་ཚན་གྱི་མཐའ་འཁོར་གྱི་བྲག་རྡོའི་ངོས་སུ་ཆགས་པ།
ཁ་རུ་ཚྭ།
ལན་ཚྭའི་རིགས་ཤིག་སྟེ། རྡོག་པོ་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད་ལ། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་ཟུར་མང་དང་། འགའ་ཞིག་གྲུ་བཞི་ཅན། ཁ་དོག་དམར་སྨུག་གམ་དམར་ཁམ། འགའ་ཞིག་དུད་ཁ། ལྕི་ཞིང་མཁྲེགས་ལ་ཁྲོབ་པ་བཅག་ཁ་དམར་སྨུག་འོད་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 紫硇砂 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Halitum violaceum མིང་གཞན། མ་ལོ་ཎ། སྨིན་ཚྭ་བཅས་སོ།། རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། ལན་ཚྭའི་རིགས་ཤིག་སྟེ། རྡོག་པོ་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད་ལ། དབྱིབས་ཕལ་ཆེར་ཟུར་མང་དང་། འགའ་ཞིག་གྲུ་བཞི་ཅན།
གངས་ཐིགས།
དམན་པ་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་ཕལ་མོ་ཆེའི་ས་དམར་ཡོད་ས་ནས་ཐར་ཐོར་འབྱུང་བའི་གཏེར་རྡོ་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད་ལ་གྲུབ་ཆ་ལིའུ་སོན་ཀའེ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 硬石膏 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། དམན་པ་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་ཕལ་མོ་ཆེའི་ས་དམར་ཡོད་ས་ནས་ཐར་ཐོར་འབྱུང་བའི་གཏེར་རྡོ་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད་ལ་གྲུབ་ཆ་ལིའུ་སོན་ཀའེ་ཡིན་པ་དང་། སྲ་ཚད1~2.5°དང་བསྡུར་ལྗིད་ཁེ2.8~3ཡོད་པ།
བ་ནུ་ཆེ་བ།
འདི་བ་ནུ་དང་རིགས་གཅིག་ལ་དབྱིབས་ཟླུམ་ནར། སྣ་བ་ནུ་ལས་རིང་ཞིང་། སྣེ་གཉིས་ལ་སྦོམ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ཆེར་མེད་པ། ཕལ་ཆེར་ཆག་དུམ་ཁོ་ན་འབྱུང་བ། འདི་ལ་བཻ་སྔོན་དུ་བ་ནུ་ཕོ་རིགས་ཡིན་པར་བཞེད་དོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 竹节石 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་བ་ནུ་དང་རིགས་གཅིག་ལ་དབྱིབས་ཟླུམ་ནར། སྣ་བ་ནུ་ལས་རིང་ཞིང་། སྣེ་གཉིས་ལ་སྦོམ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ཆེར་མེད་པ། ཕལ་ཆེར་ཆག་དུམ་ཁོ་ན་འབྱུང་བ། འདི་ལ་བཻ་སྔོན་དུ་བ་ནུ་ཕོ་རིགས་ཡིན་པར་བཞེད། དེང་དུས་སྨན་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་འགའ་ཞིག་ལ།
མཚལ་དཀར།
འདི་རང་བྱུང་འབྱུང་བ་དཀོན་ཞིང་། རྒྱ་དཀར་ནག་ནས་ཚོང་དུ་འོང་ལ། དངུལ་རྡོ་དང་ཞ་ཉེའི་རྡོ་ཚན་ཆེར་བཞུས་ནས་དངུལ་དང་། ཞ་ཉེ་འདོན་པའི་སྐབས་སུ་ཐབ་ཀྱི་ཞབས་སུ་ཆགས་པའི་དངོས་པོ་ཡིན། ཁ་དོག་སེར་སྐྱ་ལྗང་ཞད་ཡོད་པ་ཕྱི་ངོས་འཇམ་ཞིང་། ངོ་བོ་ཧ་ཅང་ལྕི་ལ་ཅུང་ཟད་མཁྲེགས་པ་སེན་མོས་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 密陀僧 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Lithargyrum(Massicot) རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་རང་བྱུང་འབྱུང་བ་དཀོན་ཞིང་། རྒྱ་དཀར་ནག་ནས་ཚོང་དུ་འོང་ལ། དངུལ་རྡོ་དང་ཞ་ཉེའི་རྡོ་ཚན་ཆེར་བཞུས་ནས་དངུལ་དང་། ཞ་ཉེ་འདོན་པའི་སྐབས་སུ་ཐབ་ཀྱི་ཞབས་སུ་ཆགས་པའི་དངོས་པོ་ཡིན། ཁ་དོག་སེར་སྐྱ་ལྗང་ཞད་ཡོད་པ་ཕྱི་ངོས་འཇམ་ཞིང་། ངོ་བོ་ཧ་ཅང་ལྕི་ལ་ཅུང་ཟད་མཁྲེགས་པ་སེན་མོས་ཐུབ་པ་ཙམ་དང་། ཕྱི་ནང་རིམ་པར་ཆགས་པའི་ཉམས་ཅན་བརྡུང་ན་ཕྱེ་ཆོག་པ།
དུང་འདྲ།
འདི་གདོད་མའི་དུས་སུ་བོད་འདི་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་ཡིན་པའི་སྐབས་ཀྱི་མཚོ་གནས་དུང་དཀར་རིགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་སྟེ། རྡོ་རྒྱུ་ཕལ་ཆེར་བྲག་རྡོ་སྤྱིར་བཏང་པ་དང་འདྲ་བ་ལ། དབྱིབས་དུང་དཀར་འདྲ་བ་འཁྱིལ་རིམ་སོགས་གསལ་པོ་ཡོད་པ། འགའ་ཞིག་བྱེའུ་མགོའི་རྒྱུ་འདྲ་བ། ནང་ཁོག་སྟོང་ཡོད་པའང་འབྱུང་ཞིང་ཁ་དོག་སྔོ་སྐྱ་སྲ་ཞིང་མཁྲེགས་ལ་ལྕི་བ། རྡོ་ལ་རི་མོ་བྲིས་ན་སྐྱ་དཀར་དོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 海螺石 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Sinospirifer རིགས་དབྱེ།
ད་ཆུ།
འདི་ནི་མུ་ཟི་དང་དངུལ་ཆུ་འདྲེས་སྦྱོར་ལས་སྣོན་བྱས་ནས་བྱུང་བས་གྲུབ་ཆ་སོགས་མཚན་ཉིད་ཕལ་ཆེར་ཅོག་ལ་དང་མཐུན་པ་དང་། དམིགས་བསལ་གྱི་རྟགས་ནི་ཀ་ཏོ་ར་སོགས་སྣོད་དུ་བླུགས་པའི་ཉམས་ཡོད་པ། སོ་ཅུང་ཟད་སེག་ཅིང་བྲོ་བ་མེད་ལ་མེར་བསྲེགས་ན་མུ་ཟིའི་དྲི་མནམ་ཞིང་མེ་ལ་བཏབ་ན་འོད་སྔོ་ཝུང་འོང་བ་ཞིག་ཡོད། ཕྱེ་མ་ཞིབ་པར་བཏུལ་ནས་ཡན་སོན་གྱི་ནང་དུ་སྦངས་རྗེས་ཟངས་གཙང་མར་ཕྱིས་པ་ལ་བྱུགས་ན་དངུལ་གྱི་མདོག་ལྟར་འགྱུར་བའོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 银朱(合成硫化汞) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Hydragyrum Sulphidum རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད།
ཟི་ལ།
འདི་གཤའ་དཀར་ལ་ཟངས་དང་ཞ་ཉེ་ཕྲན་བུ་བསྲེས་པའི་འདྲེས་སྦྱོར་ལྕགས་རིགས་ཏེ། མཚན་ཉིད་ཕལ་ཆེར་གཤའ་དཀར་འདྲ་བ་དཀར་ཞིང་མཉེན་ལ་གཤའ་ལས་འཇུ་སླ་ཞིང་ཞ་ཉེ་ལས་སྲ་བ་ཞིག་ཡིན་ནོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 锡镴 རིགས་དབྱེ། བཞུ་བའི་ཁམས་ཀྱི་རིན་པོ་ཆེ། ངོ་སྤྲོད། འདི་གཤའ་དཀར་ལ་ཟངས་དང་ཞ་ཉེ་ཕྲན་བུ་བསྲེས་པའི་འདྲེས་སྦྱོར་ལྕགས་རིགས་ཏེ། མཚན་ཉིད་ཕལ་ཆེར་གཤའ་དཀར་འདྲ་བ་དཀར་ཞིང་མཉེན་ལ་གཤའ་ལས་འཇུ་སླ་ཞིང་ཞ་ཉེ་ལས་སྲ་བ། ཤེལ་ཕྲེང་དུ། རྒྱ་ནག་ནས་འབྱུང་བས་ཁ་དོག་དང་རྒྱུ་གཤའ་དཀར་འདྲ་ལ། དེ་ལས་སྲ་ཞིང་མཁྲེགས་པ།
གངས་ཐིགས།
འདི་ནི་འབྲིང་བ་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་འགའ་ནས་ཐར་ཐོར་ཐོན་པ་དང་། གཏེར་རྡོ་དབྱིབས་དང་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། ཁ་དོག་དཀར་པོ་ཡིན་པ་ལ་ཡུལ་སའི་དབང་གིས་ཕྱི་དྲེག་དམར་མདངས་ཅན་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 雪花状硬石膏 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འབྲིང་བ་སྟེ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་འགའ་ནས་ཐར་ཐོར་ཐོན་པ་དང་། གཏེར་རྡོ་དབྱིབས་དང་ཆེ་ཆུང་ངེས་མེད། ཁ་དོག་དཀར་པོ་ཡིན་པ་ལ་ཡུལ་སའི་དབང་གིས་ཕྱི་དྲེག་དམར་མདངས་ཅན། གྲུབ་ཆ་ལིའུ་སོན་ཀའེ་ཡིན་ལ།
ཚ་ལའི་དྭངས་མ།
འདི་ནི་ཚ་ལའི་རྡོ་ཆུ་ཁོལ་དུ་བསྐོལ་ནས་ཁུ་བ་དར་ཚགས་སུ་དྲངས་ཏེ་རྫ་མར་བླུགས་ལ། རྫ་མའི་ཁར་འཕྲེད་ཤིང་བཏང་ནས་དེ་ལས་སྲོ་སྐུད་ཀྱི་སྣེ་མོར་ལྕགས་སོགས་ལྕི་བའི་དངོས་པོ་རེ་བཏགས་པའི་ཛར་བུ་མང་པོ་ཐད་ཀར་ཚ་ཁུའི་ནང་དཔྱངས་ནས་བཞག་པས། ཐག་པའི་རྒྱུད་དུ་ཞུན་ཆགས་ཀྱི་དངོས་པོ་ལྟ་བུ་ཆགས་ཡོང་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 月石坠 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། འདི་ནི་ཚ་ལའི་རྡོ་ཆུ་ཁོལ་དུ་བསྐོལ་ནས་ཁུ་བ་དར་ཚགས་སུ་དྲངས་ཏེ་རྫ་མར་བླུགས་ལ། རྫ་མའི་ཁར་འཕྲེད་ཤིང་བཏང་ནས་དེ་ལས་སྲོ་སྐུད་ཀྱི་སྣེ་མོར་ལྕགས་སོགས་ལྕི་བའི་དངོས་པོ་རེ་བཏགས་པའི་ཛར་བུ་མང་པོ་ཐད་ཀར་ཚ་ཁུའི་ནང་དཔྱངས་ནས་བཞག་པས།
ལན་ཚྭ།
འདི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཚྭ་གཏེར་ཕལ་མོ་ཆེ་ནས་ཐོན་ཞིང་། ཚྭ་ཁྲོན་ནས་ཚྭ་ཆུ་བླངས་ནས་ཞུན་ཆགས་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་སྟེ། ཡུལ་དང་ལག་ལེན་གྱི་ཁྱད་པར་དང་། གྲུབ་ཆ་གཞན་འདྲེས་ཚད་ཀྱི་དབང་གིས་དབྱིབས་ངེས་མེད་ཅུང་ཟད་ཞིབ་པའམ་ཡང་ན་ཕྱེ་མ་ཅི་རིགས་ལ། ཁ་དོག་དཀར་པོ་དྭངས་ཤིང་། འགའ་ཞིག་ཚྭ་ཞིང་གི་ས་མདོག་གིས་བསྒྱུར་བས་དམར་ཉམས་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 石盐 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Sal(Salt) མིང་གཞན། ཡུལ་ཚྭ། ཚོང་ཚྭ། ཟས་ཚྭ། འགྱུར་བྱེད། ཆུ་རོ། དཔྱིད་དུས་ཆགས་བཅས་སོ།། རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས།
ད་ཚུར།
མཚུར་དཀར་པོ་སྟེ། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་གང་ནས་ཀྱང་ཐར་ཐོར་ཐོན། རྒྱུན་དུ་མེ་རིའི་བྲག་དང་། ཚུར་རིགས་གཞན་ཡོད་པའི་ས་ཆ་བཅས་སུ་གནས་པའི་ལུའུ་སོན་ཡན་ཞེས་པའི་རིགས་ཀྱི་གཏེར་དངོས་སམ་ཚུར་རིགས་ཏེ། བཅག་ཁ་ཤེལ་འོད་དང་ལྡན་ཞིང་མི་སྙོམས་པ་སོགས་འབྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 白矾(明矾) ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་། Alumen(Alum) མིང་གཞན། དཀར་ཚུར་དང་། ཚུར་དཀར། མཚུར་དཀར། རྒྱ་མཚུར་དཀར་པོ་བཅས་སོ།། རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། མཚུར་དཀར་པོ་སྟེ། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་གང་ནས་ཀྱང་ཐར་ཐོར་ཐོན།
བུ་ཅོང་མཆོག
མཆོག་ནི་སག་རི་ཆགས་པ་འདྲ་ཞེས་སྲབ་ལ་འབྲུམ་ཅན་གོག་ལྤགས་འདྲ་བ་དང་། རབ་ནི་ཞོ་ཡི་སྤྲིས་མ་འདྲ་ཞེས་འཇམ་ལ་རྩི་ཆགས་པ་འབོལ་ཞིང་སྙི་བ་སོགས་རིགས་བཞི་ཡོད། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 石笋 རིགས་དབྱེ། གཏེར་དངོས། ངོ་སྤྲོད། མཆོག་ནི་སག་རི་ཆགས་པ་འདྲ་ཞེས་སྲབ་ལ་འབྲུམ་ཅན་གོག་ལྤགས་འདྲ་བ་དང་། རབ་ནི་ཞོ་ཡི་སྤྲིས་མ་འདྲ(板状石膏CaSO4)ཞེས་འཇམ་ལ་རྩི་ཆགས་པ་འབོལ་ཞིང་སྙི་བ། འབྲིང་ནི་ཕྱིང་པའི་རས་མོ་འདྲ(马尾石膏CaSO4)ཞེས་དཀར་སྲབ་ཕྲུམ་པ་སུལ་ཞིབ་འཕྲེད་ཆགས་ཅན། ཐ་མ་གད་པ་ཆད་པ་འདྲ(片状石膏CaSO4)ཞེས་ས་ཕག་འདྲ་བ་དཀར་སོབ་རིམ་པར་ཆགས་པ་བཅས་བུ་ཅོང་བཞིའོ།།
འབྲུག་རུས།
འདི་ད་ལྟ་འཇིག་རྟེན་ཐོག་རྒྱུན་ཆད་པའི་གདོད་མའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རུས་པའི་འགྱུར་རྡོ་ཡིན་ཞིང་། ཧྲན་ཤིས་དང་། སི་ཁྲོན། ཡུན་ནན་སོགས་རྒྱ་ནག་གི་ཞིང་ཆེན་མང་པོ་དང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་འགར་ཡང་ཐར་ཐོར་རྙེད་རྒྱུ་ཡོད། དབྱིབས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རུས་པ་འདྲ་བ། ཕྱི་ཅུང་འཇམ་ཞིང་ཚིགས་དབྱིབས་སོགས་གསལ་པོ་ཡོད་ལ། ནང་ལྷ་སོབ་ཅན་ངོ་བོ་ལྕི་ལ་རྡོ་ཡིན་པ། ཕྱེ་མར་བཏུལ་སླ་བ། ཆེ་ཆུང་མ་ངེས་པ་ཅི་ཡང་འབྱུང་བའོ།། རྒྱ་ཡིག་གི་མིང་། 龙骨 ཕྱི་ཡིག་གི་མིང་།
