ཞ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ཁུན་ཝུའུ་ཡི་མིང་ལ་ཞ་པོ་ཟེར་བ་དང་། ཏུའུ་ཏི་ཆིའུ་ལ་ཁུན་ཝུའུ་རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་འབོད།
ཁྲུན་ཆིའུ་དུས་སུ་གོང་མ་ཆིའུ་ཞེས་འབོད།
སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི629ལོར་ཝེ་ཁྲེང་ཀུང་གིས་ཁྲུའུ་ཆིའུ་ནས་རྒྱལ་ས་ཏི་ཆིའུ་རུ་སྤོས།
སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི241ལོར་ཆིན་གྱིས་སྲུང་དམག་རྩ་མེད་དུ་བཏང་བ་དང་། ཏུང་ཅུན་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་ནི་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཡིན།
རྒྱལ་རབས་ལྔ་དང་སུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་འགོག་སྲུང་ཀྲོའུ་དང་། ཀྲེན་ཉིན་གྱི་ཅེ་ཏུའུ། པེ་ཧྥུ། ཁའེ་ཏེ་ཧྥུ་སོགས་སུ་བསྒྱུར།
མིང་ཧུང་ཀྲི། (སྤྱི་ལོ1491ལོར)ཁའེ་ཀྲོའུ་རུ་ཞའོ་དབྱི་དང་ཅིན་དབྱང་། ཅིན་སི་གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་གསེབ་བཅས་བཙུགས་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁོངས་སུ་ཞང347ཡོད།
མིན་གོའི་སྲིད་ལོ་གསུམ་པར(སྤྱི་ལོ1914ལོར)ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཞེས་བཏགས།
སྤྱི་ལོ1952ལོའི་ཟླ12པར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ནི་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་ཕུའུ་དབྱང་ཆེད་གཏོགས་ཡིན་པ་དང་།
སྤྱི་ལོ1954ལོའི་ཟླ9པར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་དེ་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་ཨན་དབྱང་ཆེད་གཏོགས་ལས་ཁུངས་སུ་བསྒྱུར།
སྤྱི་ལོ1949ལོའི་ཟླ8པར་ཕིན་ཡོན་ཞིང་ཆེན་ཕུའུ་དབྱང་ཀྲོན་ཡོན་ཀུང་ཧྲུའུ་བཙུགས་པ་དང་ཕུའུ་དབྱང་དང་། ཧྲང་ཧོ། ཁུན་ཝུའུ་བཅས་རྫོང་ཁོངས་ཡིན་པ་དང་། ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དབུ་བརྙེས་རྗེས། ཕུའུ་དབྱང་དང་། ཧྲང་ཧོ། ཁུན་ཝུའུ་བཅས་རྫོང་གསུམ་ཟླ་སྒྲིལ་བཏང་ནས་སྔར་བཞིན་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཟེར།
སྤྱི་ལོ1958ལོར་ཨན་དབྱང་དང་ཞིན་ཞང་གཉིས་ཟླ་སྒྲིལ་བཏང་བ་དང་། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ནི་ཞིན་ཞང་ཀྲོན་ཧྲུའུ་ཡི་ཁོངས་སུ་གཏོགས།
སྤྱི་ལོ1962ལོར་ཞིན་ཞང་དང་ཨན་དབྱང་གཉིས་ཀྱི་ཆེད་གཏོགས་སོ་སོར་བཙུགས་པ་དང་། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཨན་དབྱང་དུ་ཕྱིར་ལོག་ཆེད་གཏོགས་ལས་ཁུངས་བཙུགས།
སྤྱི་ལོ1983ལོའི་ཟླ9པར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་མེད་པར་བཟོས།
སྤྱི་ལོ1984ལོའི་ཟླ2པར། སྔོན་གྱི་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ཕུའུ་དབྱང་གྲོང་ཁྱེར་བཙུགས།
སྤྱི་ལོ1987ལོའི་ཟླ6པར་ཕུའུ་དབྱང་གྲོང་ཁྱེར་ཉེ་འདབས་ནས་ཕྱིར་འཐེན་བྱས་ཏེ་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་བསྐྱར་གསོ་བྱས།
སྤྱི་ལོ2013ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཁོངས་སུ་གྲོང་རྡལ11དང་ཤང9ཡོད། གྲོང་རྡལ11ནི་ཁྲེང་ཀོན་གྲོང་རྡལ་དང་། ཞུས་ཀྲེན་གྲོང་རྡལ། ཝུན་ལིའུ་གྲོང་རྡལ། ཆིང་ཙུའུ་གྲོང་རྡལ། ལིའུ་ཐུན་གྲོང་རྡལ། ཝང་མིང་ཅུན་གྲོང་རྡལ། པ་ཀུང་ཆའོ་གྲོང་རྡལ། དུད་ཚང་པུའུ་ཀྲའེ་གྲོང་རྡལ། ལུའུ་ཧོ་གྲོང་རྡལ། ཙི་ཨན་གྲོང་རྡལ། ཧུའུ་ཏི་གྲོང་རྡལ་བཅས་ཡིན། ཞང9ནི་ཧའེ་ཐུང་ཞང་དང་། ཞི་གྲོང་གསེབ། ལིའང་གྲོང་ཞང་། ལི་ཡོན་ཞང་། ཝུའུ་ཞིན་ཞང་། པའེ་ཆི་ཞང་། ཆིན་ཧོ་ཐོའུ་ཞང་། ཆུས་ཚུན་ཞང་། ལང་ཀྲུང་ཞང་བཅས་ཡིན།
ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ནི་ཧྭ་པེ་བདེ་ཐང་དུ་གནས་པ་དང་། ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་བྱང་ཤར་རྒྱུད་དང་རྨ་ཆུའི་སྨད་རྒྱུད་ཀྱི་བྱང་ངོགས། ཧོ་ནན་དང་ཧྲན་ཏུང་ཞིང་ཆེན་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་མཚམས་སུ་གནས་ཡོད། ལྷོ་རྒྱུད་དང་ཤར་ལྷོའི་རྒྱུད་དུ་རྨ་ཆུ་ས་མཚམས་བྱས་ཏེ། ཧྲན་ཏུང་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཏུང་མིང་རྫོང་དང་ཆི་ཁྲེང་རྫོང་དང་ཁ་གཏད་དུ་གནས་ཡོད། ཤར་རྒྱུད་དང་བྱང་ཤར་རྒྱུད་ནི་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཧྥན་རྫོང་དང་ཧྲན་ཏུང་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཞིན་རྫོང་གི་ས་མཚམས། བྱང་རྒྱུད་དང་ནུབ་བྱང་རྒྱུད་ནི་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཕུའུ་དབྱང་གྲོང་ཁྱེར་དང་ཆིན་ཧྥེང་རྫོང་། ནུབ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་ནུབ་རྒྱུད་ནི་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་ཀྱི་ཧོང་རྫོང་དང་། ཧྭ་རྫོང་། ཁྲང་ཡོན་རྫོང་བཅས་ཀྱི་ས་མཚམས་དང་འབྲེལ་ཡོད། ས་ཁམས་གནས་ཚད་ནི་ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག114.52°ནས115.25°བར་དང་། བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག35.20°ནས35.50°བར་ཡིན། སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་ངོས་གྲུ་བཞི་མ1382ཡོད།
ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ནི་དྲོད་ཁུལ་སྐམ་སའི་རང་བཞིན་གྱི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ལ་གཏོགས། དུས་བཞིའི་དབྱེ་མཚམས་གསལ་པོ་ཡོད་པ་སྟེ། དཔྱིད་ཀར་ཐན་པ་དང་བྱེ་རླུང་མང་བ་དང་། དབྱར་དུས་ཚ་བ་ཆེ་བའི་ཆར་པ་གཅིག་སྡུད་ཆེ་བ། སྟོན་དུས་ཉི་འོད་རིང་བ་དང་དགུན་དུས་གྲང་ངར་ཆེ་ལ་ཁ་བ་བུ་ཡུག་ཉུང་བ། ཆར་བ་དང་ཚ་བ་ཆེ་བའི་དུས་གཅིག་ཡིན། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་ལོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ནི13.4℃དང་། ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད2.27℃ ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད27.5℃བཅས་ལོར་ཆ་སྙོམས་ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་ཧའོ་སྨི626ཟིན་གྱིན་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2001ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གིས་རྡོ་སྣུམ་གསོག་ཚད་ཏུན་དུང་ཕྱུར4རྩད་ཆོད་ཅིང་། རང་བྱུང་སོལ་རླངས་གསོག་ཚད་སྨི་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་དུང་ཕྱུར546ཟིན་ཡོད། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གིས་ཀྲུང་ཡོན་སྣུམ་ཞིང་གི་གཟིགས་སྐྱོང་རིན་གོང་གི་རང་བྱུང་སོལ་རླངས་སྨི་ངོས་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི63ཟིན་གྱིན་ཡོད་པ་དང་། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་རྒྱང་རིང་གི་གསོག་ཚད་ཏུན་དུང་ཕྱུར1440ཡན་ཟིན་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2013ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཁོངས་སུ་འབྲུ་རིགས་ལོ་ཏོག་གི་གྲོ་དང་། མ་རྨོས་ལོ་ཏོག་སོགས་སྣ་ཁ23དང་། དཔལ་འབྱོར་ལོ་ཏོག་གི་སྲིང་བལ། བ་དམ་སོགས་སྣ་ཁ11སྔོ་ཚལ་རིགས28ཀྭ་རིགས13ཤིང་ཏོག་རིགས15སྨན་རྩྭ་རིག་17མེ་ཏོག་རིགས13ཕྱུགས་རྩྭ་རིགས21བཅས་ཡོད་པ་དང་། ཤིང་རིགས་རྩི་ཤིང་རིགས33དང་། ཁོངས49རིགས136བཅས་ཡོད།
ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་ཁོངས་སུ་རིགས600ཡོད་པ་དེའི་ནང་སྒལ་ཚིགས་མེད་པའི་གདོད་མའི་སྲོག་ཆགས་དང་། ཁོག་རྒྱུ་སྲོག་ཆགས་དང་། འཁོར་ཚིགས་སྲོག་ཆགས། རྐང་ཚིགས་སྲོག་ཆགས་བཅས་རིགས400ཙམ་ཡོད། སྒལ་ཚིགས་སྲོག་ཆགས་ལ་ཉ་རིགས་དང་། སྐམ་ཆུ་གཉིས་འཚོའི་རིགས། གོག་འགྲོའི་རིགས། འདབ་ཆགས་རིགས། འོ་འཐུང་སྲོག་ཆགས་བཅས་རིགས200ལྷག་ཙམ་ཡོད། སྦྲུལ་དང་གྲོག་མ། འབུ་འཛིང་སོགས་རིགས500ཡོད།
ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་གསོག་ཚད་བསྡོམས་འབོར་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་དུང་ཕྱུ་4.9ཡན་ཟིན་པ་དང་། ས་འོག་གི་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་གསོག་ཚད་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་དུང་ཕྱུར3.3ཡན། ལོར་ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་དང་ས་ངོས་ཀྱི་རྒྱུག་ཆུའི་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་ཚད་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་དུང་ཕྱུར2.7ཡན་ཟིན་པ་བཅས་རེད།
སྤྱི་ལོ2012ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་གསར་དུ་འཕར་བའི་སྒྲིག་བཀོད་ཞིང་ལས་རྒྱ་ཁྱོན་མུའུ་ཁྲི4.6ཟིན་པ་དང་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་མུའུ་ཁྲི35.5ཡོད། ཤིང་འཛུགས་ནགས་གསོ་ཁྲི2325.8ལེགས་གྲུབ། ཆུ་རགས་ལྷོ་མའི་ཞིང་ཆུ་གཏོང་ཁུལ་གྱི་མཐུད་སྐྲུན་ལེ་ལག་ཚང་སྒྲིག་དང་ཆུ་གྲོན་ཆུང་སྒྱུར་བཀོད་དང་། རྒྱལ་པོའི་མཚན་སྙན་གྱི་ཞིང་ཆུ་གཏོང་ཁུལ་འབྲིང་གྲས་ཀྱི་ཆུ་གྲོན་ཆུང་སྒྱུར་བཀོད་ལས་གྲྭ་ལེགས་སྒྲུབ་བྱེད་པ། མ་དངུལ་སྒོར་ཁྲི1400བཏང་ནས་བཅོས་སྐྱོང་ལས་གྲྭ་འཛུགས་སྐྲུན་བྱས་པ་རེད། ཐོན་འབབ་འབྲིང་དམའི་ས་ཞིང་མུའུ་ཁྲི1ལེགས་གྲུབ་དང་། དབྱར་ཁར་གྲོ་མུའུ་ཁྲི116.7བསྡུ་བ་དང་སྤྱིའི་ཐོན་འབབ་སྤྱི་རྒྱ་དུང་ཕྱུར5.6ཟིན་པ་དེ་སྤྱི་ལོ2011ལོ་ལས3%འཕར་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2012ལོ་བར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་སྒྲིག་བཀོད་ཞིང་ལས་ཀྱི་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་མུའུ་ཁྲི10.2ཟིན་ནས་ས་ཞིང་བརྒྱུད་བཤུག་རྒྱ་ཁྱོན་མུའུ་ཁྲི20.4ཟིན་ཡོད་པ་རེད། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གིས་སྤྱི་གནོད་མེད་པའི་སྔོ་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་རྟེན་གཞི5དང་། སྤྱི་གནོད་མེད་པའི་སྔོ་ཚལ་ཐོན་རྫས5ལྗང་མདོག་སྔོ་ཚལ་བཟའ་བཅའ2བཅས་གཏན་འཁེལ་བྱས་པ་དང་། ལྗང་མདོག་བཟའ་བཅའི་ཚོང་རྟགས21ཐོ་འགོད། ཆུ་ཡུར་ལམ་རྒྱུད་དང་རྒྱལ་ལམ106གི་སྒྲིག་བཀོད་ཞིང་ལས་དཔེ་སྟོན་ཁུལ9བཅས་རགས་ཙམ་ཆགས་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2012ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་གཞི་ཁྱོན་ཡན་གྱི་བཟོ་ལས་འཕར་ཐང་སྒོར་དུང་ཕྱུར179.7ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བ་དེ་དུས་མཚུངས་ལས20.6%འཕར་ཡོད། ཕུའུ་དབྱང་གྲོང་ཁྱེར19ཡི་གཙོ་གནད་བཟོ་ལས་རྣམ་གྲངས་ལ་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར70བཏང་ནས“གྲོང་ཁྱེར་ཡོངས་ཀྱི་གཙོ་གནད་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་རྫོང”ལ་བདམས་པ་རེད། རྫོང་ཡོངས་ཀྱི་བཟོ་ལས་ཀྱི་གློག་སྤྱོད་ཚད་ཆན་ཝ་ཆུ་ཚོད་དུང་ཕྱུར26.64ཟིན་པ་དང་གཞི་ཁྱོན་ཡན་གྱི་བཟོ་ལས་ཁེ་ལས་ཀྱི་ལས་གཉེར་ཡོང་འབབ་སྒོར་དུང་ཕྱུར1026.1 ཁེ་སྤོགས་སྒོར་དུང་ཕྱུར83.9 ཁྲལ་དངུལ་བསྡོམས་འབོར་སྒོར་དུང་ཕྱུར49.8 དངུལ་བུན་ཁག་གི་ལྷག་གྲངས་སྒོར་དུང་ཕྱུར295.76བཅས་ཟིན་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2012ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་ཐོན་ལས་གསུམ་པའི་འཕར་ཐང་སྒོར་དུང་ཕྱུར43.7ཟིན་པ་དེས་ཐོན་སྐྱེད་རིན་ཐང་བསྡོམས་འབོར་གྱི་བསྡུར་ཚད་ཀྱི15.6%དང་་དེ་ཕུའུ་དབྱང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཆ་སྙོམས་ཆུ་ཚད་ལས5.4%དམའ་རུ་ཕྱིན་ཡོད།
ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་ལྕགས་ལམ་གཙོ་བོའི་ནང་པེ་ཅིང་དང་གྲུ་ཁའི་མྱུར་བགྲོད་ལྕགས་ལམ་དང་ཀྲེན་ཅི་མྱུར་བགྲོད་ལྕགས་ལམ་གྱིས་ས་ཁོངས་ནང་ཁུལ་དུ“རྒྱ་གྲམ་རྣམ་པའི”འགྲུལ་སྐྱེལ་བགྲོད་ལམ་ཆགས་ནས་ཏུན་ཁྲི་རྟགས་ཅན་གྱི་ལྗིད་ཐེག་ལྕགས་ལམ་གྱིས་ཧྲན་ཞིའི་དབུས་ལྷོའི་ལྕགས་ལམ་འཕྲེད་བཅད་བྱས་ཡོད། ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཤར་དུ་ཅིན་ཅིའུ་དང་། ནུབ་ཏུ་ཅིན་ཀོང་འཕར་རྩ་ཆེན་པོ། རྒྱལ་ལམ106 ཏ་ཀོང་མྱུར་བགྲོད་གཞུང་ལམ། ཧྥན་ཧུའེ་མྱུར་བགྲོད་གཞུང་ལམ། ཏེ་ཧྲང་མྱུར་བགྲོད་གཞུང་ལམ་བཅས་ཀྲེང་ཀྲོའུ་དང་ཅི་ནན་གྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནམ་ཐང་གཉིས་དང་བར་ཐག་སྤྱི་ལ200ཙམ་ཡོད།
སྤྱི་ལོ2013ལོར་ཕུའུ་དབྱང་རྫོང་དུ་རིམ་པ་ཁག་དང་རིགས་ཁག་གི་སློབ་གྲྭ665དང་སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ153941ནང་བུ་བཅོལ་ཁང157དང་བུ་བཅོལ་ཁང་དུ་ཡོད་པའི་ཕྲུ་གུ29653 སློབ་ཆུང449 སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ80895 དམའ་རིམ་སློབ་འབྲིང50 སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ28109 མཐོ་རིམ་སློབ་འབྲིང་དཀྱུས་མ་3 སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ10186 ལས་རིགས་སློབ་གྲྭ4 སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ5050 དམིགས་བསལ་སློབ་གསོའི་སློབ་གྲྭ1 སློབ་གྲྭར་ཡོད་པའི་སློབ་མ48 ཟབ་སྦྱོང་སློབ་གྲྭ1བཅས་ཡོད་པ་རེད།
སྤྱི་ལོ2012ལོར་མ་དངུལ་སྒོར་ཁྲི1000ལྷག་ཙམ་གྲབས་གསོག་བྱས་པ་དང་། ཤང་གྲོང་གི་སྤྱི་པའི་འཕྲོད་བསྟེན་ཞབས་ཞུའི་ཐོག་ཁང10གསར་སྐྲུན་དང་ཐོག་ཁང5བསྐྱར་སྐྲུན། རྒྱ་ཁྱོན་ཆ་སྙོམས་སྨི་ངོས་གྲུ་བཞི་མ500ཡན་ཟིན་ཡོད། རྫོང་དང་ཤང་གི་ནད་ཡམས་སྔོན་འགོག་ཚོད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིར“སྤུས་ལེགས་ཞབས་ཞུ་དང་། ཆ་འཕྲིན་དོ་དམ་ལེགས་གཏོང་། སྨན་ཁབ་རྒྱག་པའི་སྤུས་ཚད་མཐོར་གཏོང་། སོན་འདེབས་བྱེད་ཚད་མཐོར་གཏོང”བཅས་ནང་དོན་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་རིམས་འགོག་འཆར་འགོད“ལེགས་པོ་གཉིས་དང་ལེགས་གཏོང་གཉིས”ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བ་རེད།
སྤྱི་ལོ2019ལོའི་ཟླ8པར་དམ་ཟབ་རྣམ་པའི་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་སྨན་བཅོས་མཉམ་གཟུགས་འཛུགས་སྐྱོང་གི་ཚོད་ལྟའི་རྫོང་དུ་བདམས།